Vroeger gingen weinig doven naar een museum, theater of muziekevenement, voornamelijk omdat ze het niet kunnen volgen. Het is minder interessant en zonde om te betalen voor iets wat je niet goed kunt verstaan of begrijpen.
Claire Meijer
Claire is zelfstandig ondernemer en zet zich met haar bedrijf Klinktprima.nl in voor mensen met een auditieve beperking op de arbeidsmarkt. Ze is zelf doof en woont met haar man en haar zoontje in Helmond.
Hoe cultuur ontoegankelijk is vanaf jeugd
Voor dove kinderen gold lang hetzelfde. In het museum moesten ze het doen met de kleine tekstjes naast de kunstwerken. Docenten of ouders zullen tussendoor wel iets uitgelegd hebben, maar er bleef ontbrekende informatie.
Horenden kregen meer informatie tijdens rondleidingen, in gesproken vorm van een medewerker of via een audio-rondleiding. Zo kregen zij niet alleen meer, maar ook boeiendere informatie dan alleen de beperkte informatie op de bordjes. Rondleidingen in de Nederlandse Gebarentaal werden nog nauwelijks aangeboden.
Hierdoor kregen doven geen informatie over kunst en geschiedenis. Als dat op jonge leeftijd al niet interessant gemaakt wordt, dan ‘klikt’ het niet bij kinderen. Met tot gevolg dat ook volwassen doven en slechthorenden minder vaak naar het museum gaan en de functie en het belang van kunst minder makkelijk begrijpen.
Dove museumgids in Nederlandse Gebarentaal
Om hier verandering in te brengen zijn twee dove zussen en ondernemers van ‘Wat telt!’ samen met het FOAM (Fotomuseum Amsterdam) het initiatief ‘Musea in Gebaren’ gestart. Dit initiatief maakt kunst en cultuur toegankelijk voor doven en slechthorenden. Dit doen ze door doven op te leiden tot museumgids, zodat die rondleidingen kunnen geven in de musea. Er zijn inmiddels 15 musea die zich hebben aangesloten en structurele programma’s aanbieden in Nederlandse Gebarentaal. Tien van die musea bevinden zich in Amsterdam (zoals FOAM, het van Gogh museum, het stedelijk en ‘Rijks’). Een ander voorbeeld is het Van Abbemuseum in Eindhoven.
Mijn ervaring met Musea in gebaren
Dankzij musea in Gebaren krijgen doven nu de kans om verschillende musea met plezier te gaan bewonderen. Met een dove museumgids leren dove bezoekers over de kunst en de geschiedenis van Nederland en de wereld. Ik ben met mijn gezin een paar keren bij Van Abbemuseum geweest en heb deelgenomen aan de rondleiding in Gebarentaal. Dat was heel interessant en informatief.
Sencity, muziekevenement voor alle zintuigen
Ook muziekevenementen zijn vaak niet goed toegankelijk voor doven. Daar is sinds 2003 verandering in gekomen. Er wordt elk halfjaar een speciaal muziekevenement voor doven en slechthorenden georganiseerd: Sencity.
Op dit evenement zijn speciale zingtuigprikkelende faciliteiten aanwezig: muziek wordt vertaald naar geur, smaak, tekst, beeld en trillingen met een triplaat in een zaal. Het doel van Sencity is om een vertaling te maken van de passie en emotie uit de muziek naar alle mogelijke zintuigen in plaats alleen van het gehoor. Een deel van de optredens wordt vertaald door muziektolken en signdancers. Met de Sensefloor, een trillende vloer die kleuren laat zien, kunnen bezoekers muziek voelen.
Mijn ervaring met Sencity
Ik ben met mijn horende man en horende vriendin (zij heeft een dove broer) meteen naar de eerste editie in Rotterdam geweest. Het was een prachtige ervaring voor mij: Ik kwam ogen te kort, er viel zoveel te beleven en te ervaren! Ik had toen nog geen cochleair implantaat (CI), dus ik kon alleen van de muziek genieten via andere zintuigen dan horen. Er ontstond een soort visuele muziek, een heel andere manier van genieten en ervaren. Daarna ben ik nog een aantal keren naar Sencity gegaan. Het blijft een prachtig muziekevenement. Nu ik een CI heb, genoot ik ook van het muziekgeluid. Ook is weerzien van van bekende doven, klasgenoten en vrienden altijd leuk.
Een ander voorbeeld van een speciaal muziekevenement is Mutesounds. Het doel van Mutesounds is vergelijkbaar met dat van Sencity, maar hierbij komen ook kunst, poëzie, comedy en theater aan bod. Het initiatief is gestart als afstudeerproject van een aantal studenten Cultureel Maatschappelijke Vorming.
Muziek- en theatervoorstellingen in gebarentaal
Naast musea en muziekevenementen, wordt er ook steeds meer aandacht besteed aan het toegankelijk maken van muziek- en theatervoorstellingen voor doven en slechthorenden.
Doven en slechthorenden bezoeken graag theatervoorstellingen, musicals en cabaret. Bij een voorstelling of concert missen zij de hele of delen van de voorstelling. Met een gebaren- of schrijftolk erbij is het mogelijk om de live-voorstelling volledige te beleven.
Stichting Theater met Tolk is sinds 2017 actief en wil Nederlandse theaters, muziekpodia en festivals toegankelijk maken voor doven en slechthorenden. Daarnaast adviseren ze theaters, muziekpodia, gezelschappen en orkesten bij het toegankelijk maken van hun activiteiten.
Grote producties
Soms wordt er ook voor grote producties speciale moeite gedaan om deze toegankelijk te maken. In 2018 werd dat gedaan voor de musical Soldaat van Oranje. De hele zaal zat vol met doven en slechthoren en hun horende familie en vrienden. De hele voorstelling werd getolkt in Nederlandse Gebarentaal en ondertiteling (eigenlijk boventiteling). Ik ben er geweest met mijn man. Dat was een prachtige voorstelling, die ik dankzij de gebarentolken op het scherm boven het theater kon volgen.
Muziektolken en Signdancers op TV
Muziektalken en signdancers zorgen ervoor dat niet alleen de tekst, maar ook de muziek visueel gemaakt wordt. De tekst wordt poëtisch en ritmisch vertaald naar gebarentaal. Ook de zanglijn, melodieën en het ritme van de muziek zijn hierbij belangrijk. De muziek wordt overgebracht door gebruik van beweging en mimiek. Door middel van deze combinatie kan de sfeer van een lied worden weergegeven, zodat dove en slechthorende mensen ook kunnen genieten van muziek.
Muziektolken en dove signdancers hebben een tijdje gelobbyd bij de NPO om muziekevenementen op TV beter toegankelijk te maken. Zo is er een samenwerking ontstaan tussen de muziektolken, signdancers en de NPO en AVROTROS. Er zijn afspraken gemaakt om onder andere The Passion en het Eurovisie Songfestival uit te zenden via NPO Extra in toegankelijke vorm.
Eurovisie Songfestival
Tijdens het Songfestival van 2019 – dat door de Nederlandse Duncan Laurence gewonnen is – zijn er voor het eerst ook liedjes ‘gesigndancet’. Dit was erg succesvol en bovendien een dubbel feest, omdat Nederland met Duncan Laurence gewonnen heeft. Er kwamen veel mooie complimenten van dove en slechthorende, maar ook horende kijkers. Ook dit jaar werd het songfestival weer toegankelijk gemaakt op dezelfde manier.
Mijn ervaring
Ik vind het echt geweldig dat er steeds meer gebarentaal in de maatschappij gebruikt wordt en dat het ook steeds meer geaccepteerd wordt. Het is hard werken voor doven, die museumgids of signdancer willen worden en daarmee ook deelnemen aan een voorstelling, museumtentoonstelling of muziekevenement.
Het is een compleet verschil met 30 jaar geleden. In mijn jeugd waren er weinig culturele instellingen of evenementen toegankelijk voor doven. Ik kon alleen gebruik maken van (tele)tekst en bordjes met informatie. Deze acceptatie en mogelijkheid tot deelname is echt een droom voor de dovengemeenschap.