Voor doven en slechthorenden is het heel belangrijk en handig om goed werkende ondertiteling te hebben bij televisieprogramma’s en YouTube-filmpjes. Helaas werkt die ondertiteling niet altijd even goed.
In dit blog leg ik uit hoe ondertiteling in Nederland is ontstaan, hoe het werkt, welke wetgeving rondom ondertiteling er is en wat er aan de huidige situatie verbeterd dient te worden.
Claire Meijer
Claire is zelfstandig ondernemer en zet zich met haar bedrijf Klinktprima.nl in voor mensen met een auditieve beperking op de arbeidsmarkt. Ze is zelf doof en woont met haar man en haar zoontje in Helmond.
40-jarig jubileum van ondertiteling bij de publiek omroep
In 1980 werd ondertiteling in Nederland met de eerste ondertitelapparatuur handmatig ontwikkeld. Het eerste programma in Nederland dat ondertiteld was, was het journaal. In 1992 werd vervolgens teletekstpagina 888 opgezet, waarmee kijkers ondertiteling bij televisieprogramma’s of het journaal aan kunnen zetten. In de loop der jaren is het gebruik van ondertiteling verder uitgebreid en verbeterd.
Samenwerkingsverband Ondertitel Alle Programma’s
Om ervoor te zorgen dat de omroepen kwalitatief goede ondertiteling verzorgden, werd in 2009 het Samenwerkingsverband Ondertitel Alle Programma’s – of SOAP! – in het leven geroepen. SOAP! bestond uit samenwerkende landelijke belangenorganisaties voor doven en slechthorenden.
Het samenwerkingsverband vroeg continu aandacht voor de ondertiteling van Nederlandstalige televisieprogramma’s, bioscoopfilms, instructie- en voorlichtingsfilmpjes. Ook hield SOAP! in de gaten of omroepen de wettelijk voorgeschreven hoeveelheid ondertiteling realiseerden en formuleerden ze politieke actiepunten.
Helaas is het project in 2015 gestopt, maar de belangenorganisaties (o.a. Dovenschap) en Ieder(in) lobbyen via andere wegen proberen zo te zorgen voor zoveel mogelijk kwalitatieve ondertiteling.
Ondertiteling vastgelegd in de wet
Inmiddels geldt sinds 1 januari 2008 een wettelijk verplichting tot ondertiteling. Dit komt voort uit het feit dat de media de samenleving via publieke en commerciële omroepen informeren. Bij die samenleving horen natuurlijk ook de mensen met een beperking. Daarom moeten de media zich inzetten voor toegankelijkheid door onder andere het toevoegen van ondertiteling, maar bijvoorbeeld ook door de inzet van gebarentolken.
Verbeteren van de voorzieningen
Ondanks dat er al veel verbeterd is rondom ondertiteling, valt er nog een hoop te winnen. Gezamenlijke belangorganisaties hebben daarom in februari 2020 een klachtenbrief opgesteld gericht aan het ministerie van OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).
In de brief worden grofweg de volgende punten gemaakt:
- De kwaliteit en toegankelijkheid van ondertiteling moet beter.
- Het minimale percentage van de programma’s op televisie die ondertiteld dienen te worden, moet omhoog. Die percentages zijn nu heel laag, van 5% tot 15% afhankelijk van of het een regionale of landelijke omroep betreft.
- Men vindt dat er duidelijke maatregelen opgesteld moeten worden om ervoor te zorgen dat media voor iedereen toegankelijk zijn.
En niet zonder succes! Tijdens de jaarlijkse Wereld Televisie Dag op 23 november werd in de Eerste en Tweede Kamer besloten dat er concrete afspraken gemaakt worden om de kwalitatieve en kwantitatieve doelen voor toegankelijkere televisie te behalen.
Hoe ik ondertiteling ervaar
Ondertiteling op de Nederlandse televisie
Wanneer ik televisie kijk, maak ik altijd gebruik van ondertiteling. Ik zet dan via de vaste instellingen de ondertiteling aan. Er is uiteraard ook ondertiteling van Teletekst, via 888. Deze TT888 vind ik minder prettig, vanwege het contrast tussen de verschillende kleuren in het blok.
Vaak werkt ondertiteling bij de publieke omroep en via NPO Gemist redelijk goed. Wel is er soms sprake van een storing of loopt de ondertiteling achter bij live-televisie. Dit kan zeker beter, als we bijvoorbeeld kijken naar de Engelse omroep BBC. De ondertiteling daar is niet alleen kwalitatief beter, maar ook beter gesynchroniseerd.
Over de commerciële omroepen ben ik minder tevreden. Voor een kwart van de Nederlandse programma’s van de commerciële omroepen is geen ondertiteling beschikbaar. De ondertiteling loopt ook vaak heel erg achter.
Ondertiteling op YouTube
Veel filmpjes hebben bijvoorbeeld alleen de automatische ondertiteling van YouTube en die wordt meestal als zeer slecht beoordeeld door doven en slechthorenden.
Helaas is er op YouTube weinig ondertiteling beschikbaar. De meeste mensen plaatsen YouTube video’s zonder ondertiteling. Uit onwetendheid of luiheid. De automatische ondertitelingsfunctie van YouTube biedt helaas ook geen soelaas. Deze ondertiteling komt bijna niet overeen met wat er gezegd wordt in een filmpje. Woorden worden veranderd in andere woorden en zinsconstructies en interpunctie kloppen zelden.
Het is heel eenvoudig om zelf ondertiteling toe te voegen aan je YouTube-filmpje, maar helaas nemen mensen meestal deze moeite niet.
Conclusie
Ik ben erg blij dat de mediawet ondertiteling verplicht en dat er belangenorganisaties zich hard maken om het aanbod te verhogen en de kwaliteit te verbeteren. Zowel op televisie als online. Dat is echt nodig, want zonder ondertiteling mis ik – net als alle doven en slechthorenden – niet alleen de complete beleving van een video, maar ook veel cruciale informatie. En uiteindelijk willen we dat iedereen in Nederland mee kan doen.
