Iedereen moet mee kunnen doen in onze digitale samenleving. Of je nu een overheidsorganisatie bent of een commerciële partij, heldere en begrijpelijke communicatie is geen luxe, maar een noodzaak.
Toegankelijk schrijven betekent dat je teksten maakt die iedereen kan begrijpen, ook mensen met een beperking. En dat is niet alleen goed voor hen, maar ook voor je boodschap. Hoe duidelijker je communiceert, hoe groter je bereik. In deze blog leer je wat toegankelijk schrijven is, voor wie je het doet en vooral: hoe je het aanpakt in de praktijk.
Wat betekent toegankelijk schrijven?
Toegankelijk schrijven is schrijven op een manier die begrijpelijk is voor zoveel mogelijk mensen. Het draait om duidelijkheid, eenvoud en structuur. Je vermijdt moeilijke woorden, schrijft korte zinnen en kiest voor een logische opbouw.
Dit maakt je tekst niet simpel of te makkelijk, maar juist krachtig. Het doel? Dat je lezer zonder moeite je boodschap begrijpt, ongeacht zijn of haar achtergrond, taalniveau of eventuele beperking.
Waarom is toegankelijk schrijven belangrijk?
Meer dan 2,5 miljoen Nederlanders hebben moeite met lezen of begrijpen van teksten. Dat komt bijvoorbeeld door een visuele beperking, een laag taalniveau of dyslexie. Als je schrijft met deze mensen in gedachten, maak je je communicatie beter voor iedereen.
Toegankelijke teksten vergroten je bereik, verbeteren de gebruikerservaring en zijn vaak ook beter vindbaar in zoekmachines. En werk je bij of voor een overheidsorganisatie? Dan ben je volgens de richtlijnen rondom digitale toegankelijkheid zelfs verplicht om je teksten toegankelijk te maken.
Voor wie schrijf je een toegankelijke tekst?
Een toegankelijke tekst schrijf je niet voor een specifieke doelgroep, maar juist voor een brede doelgroep. Toch is het goed om te weten wie er baat bij heeft. Hier zijn vijf doelgroepen die extra geholpen zijn met toegankelijke communicatie.
Mensen met een visuele beperking
Voor mensen met een visuele beperking is het belangrijk dat teksten logisch zijn opgebouwd en dat de structuur van de tekst goed wordt aangegeven met koppen en alinea’s. Screenreaders lezen teksten voor en die werken beter met duidelijke paragrafen, opsommingen en witregels. Hierdoor kan de gebruiker zich goed oriënteren in de tekst.
Mensen met een auditieve beperking
Mensen die minder goed kunnen horen, zijn gebaat bij ondertiteling bij video’s en duidelijke taal in begeleidende teksten. Veel mensen met gehoorverlies hebben Nederlandse Gebarentaal als eerste taal en kunnen hierdoor moeite hebben met ingewikkelde geschreven teksten in het Nederlands.
Mensen met een verstandelijke beperking
Voor mensen met een verstandelijke beperking is eenvoud in taal belangrijk. Deze groep heeft baat bij het gebruik van alledaagse woorden en het vermijden van abstract taalgebruik, lange zinnen en ouderwets taalgebruik. Voeg waar mogelijk illustraties of plaatjes toe om de boodschap visueel te ondersteunen.
Laaggeletterden en mensen met een andere taalachtergrond
Mensen die zijn opgegroeid met een andere taal begrijpen teksten beter als het taalniveau niet te hoog is (bijvoorbeeld B1). Denk hierbij aan het uitleggen van moeilijke woorden en het duidelijk structureren van de tekst, met herhaling waar nodig om de inhoud te versterken en beter te laten landen.
Mensen met cognitieve beperkingen of dyslexie
Mensen met cognitieve beperkingen of dyslexie profiteren van een heldere opmaak, korte alinea’s, voldoende witregels en eenvoudige woorden. Daarnaast is het beter om geen gebruik te maken van metaforen of spreekwoorden die tot verwarring kunnen leiden.
Praktische tips om zelf toegankelijk te schrijven
Toegankelijk schrijven leer je vooral door te doen. We geven je tien tips om jouw teksten begrijpelijker, duidelijker en dus toegankelijker voor een brede doelgroep te maken. Duidelijke communicatie gaat namelijk verder dan alleen schrijven op B1-niveau. Het draait ook om helder structureren, kiezen voor herkenbare woorden en rekening houden met wat je lezer wel of juist niet weet.
1. Gebruik alledaagse woorden
Vermijd jargon, vaktaal en moeilijke woorden. Kies voor woorden die je ook in alledaagse gesprekken gebruikt, zodat je tekst voor meer mensen begrijpelijk en herkenbaar is.
2. Maak je zinnen kort
Lange zinnen zijn lastig te begrijpen en zorgen ervoor dat lezers sneller afhaken. Probeer je zinnen daarom onder de vijftien woorden te houden en let goed op leestekens om structuur aan te brengen.
3. Houd alinea’s kort en overzichtelijk
Een alinea van drie tot vijf zinnen leest prettiger dan een lange lap tekst zonder onderbreking. Witregels zorgen voor lucht in de tekst en maken het geheel visueel aantrekkelijker en makkelijker te scannen.
4. Gebruik duidelijke koppen
Koppen geven structuur aan je tekst en helpen je lezer snel te vinden wat hij of zij zoekt. Zorg dat elke kop duidelijk aangeeft wat er in de alinea staat en gebruik tussenkopjes waar nodig.
5. Vermijd ouderwets of formeel taalgebruik
Gebruik liever ‘je’ dan ‘u’ als je doelgroep dat toelaat. Kies voor modern, actief en laagdrempelig taalgebruik en vermijd stijve of ambtelijke zinnen die afstand creëren tussen jou en je lezer.
6. Schrijf voor je lezer, niet voor jezelf
Stel jezelf bij elk stuk tekst de vraag of je lezer dit begrijpt, wat hij of zij nodig heeft en hoe jij je boodschap het beste overbrengt. Het overbrengen van de boodschap is immers het ultieme doel van de communicatie.
7. Leg afkortingen en moeilijke termen uit
Niet iedereen weet wat ‘RIVM’ of ‘UX’ betekent. Schrijf afkortingen daarom bij de eerste keer voluit, geef een korte uitleg en houd rekening met lezers zonder vakkennis. Het is dus netjes om ‘Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)’ te schrijven als je een afkorting introduceert in je tekst.
8. Vermijd metaforen en beeldspraak
Beeldspraak zoals ‘de koe bij de horens vatten’ kan verwarrend zijn voor mensen die moeite hebben met taal. Schrijf in het geval van toegankelijke communicatie liever letterlijk wat je bedoelt en maak je boodschap helder en direct.
9. Zorg voor een goede structuur
Gebruik een logische volgorde, duidelijke paragrafen, opsommingen en goed gekozen tussenkopjes om je lezer te helpen de tekst te begrijpen en te navigeren. Zo begrijpt de lezer het onderwerp van ieder gedeelte van de tekst en is het makkelijker om te scannen.
10. Test je tekst in de praktijk
Laat je tekst lezen door iemand zonder voorkennis, bijvoorbeeld een collega of iemand uit je doelgroep. Ontdek of die persoon de boodschap begrijpt zonder extra uitleg. Zo achterhaal je snel of je tekst echt toegankelijk is.
Veelgestelde vragen over toegankelijk schrijven
Vaak krijgen we dezelfde vragen over toegankelijk schrijven. Hieronder geven we de antwoorden.
Hoe pas je toegankelijk schrijven toe op sociale media?
Ook op sociale media is duidelijke communicatie belangrijk. Korte zinnen, directe taal en het vermijden van afkortingen helpen om je boodschap goed over te brengen. Voeg ook altijd beeldbeschrijvingen toe bij afbeeldingen en gebruik ondertiteling bij video’s.
Wat zijn de taalniveaus en waarom is B1 belangrijk?
Taalniveaus geven aan hoe moeilijk een tekst is. Niveau B1 is begrijpelijk voor zo’n 80% van de Nederlanders. Door te schrijven op B1-niveau maak je je tekst toegankelijker voor een groot publiek, zonder inhoud te verliezen.
Hoe helpt structuur bij de toegankelijkheid van je tekst?
Structuur helpt je lezer om informatie beter te vinden en te begrijpen. Begin je tekst met de kern. Gebruik duidelijke koppen, volg een logische volgorde en eindig met een oproep tot actie. Zo komt je verhaal beter over.
Welke rol speelt vormgeving bij digitale toegankelijkheid?
Toegankelijkheid gaat verder dan taalgebruik. Ook de vormgeving is belangrijk. Denk aan voldoende contrast tussen tekst en achtergrond, een leesbaar lettertype en voldoende witruimte. Heldere vormgeving maakt het voor de doelgroep makkelijk om de boodschap op te nemen.
Wat zijn veelgemaakte fouten bij het schrijven van toegankelijke teksten?
Een veelgemaakte fout is denken dat ‘moeilijke taal professioneler klinkt’. Of dat ‘iedereen wel weet wat ik bedoel’. Maar een tekst is pas goed als je lezer hem snapt. Ook het overmatig gebruik van hulpwerkwoorden, lange zinnen en ingewikkelde woordvolgorde zorgt voor onbegrip.
Zijn er hulpmiddelen om toegankelijker te schrijven?
Jazeker. Denk bijvoorbeeld aan woordenlijsten om te checken of een woord wel of niet B1 is. Daarnaast helpen we je bij Digitaal Toegankelijk ook graag verder met het verbeteren van toegankelijkheid.
Hoe overtuig je collega’s van het belang van toegankelijk schrijven?
Het helpt om voorbeelden te laten zien van zowel toegankelijke als minder toegankelijke teksten. Hiermee maak je duidelijk hoe heldere communicatie werkt. Je kunt ook wijzen op de wettelijke verplichtingen rondom toegankelijkheid en voordelen als een betere vindbaarheid in zoekmachines en hogere conversiecijfers.
Tot slot: toegankelijk schrijven is beter schrijven
Toegankelijk schrijven betekent niet simpeler schrijven, maar beter schrijven. Je dwingt jezelf om echt na te denken over wat je wilt zeggen en hoe je dat het beste kunt overbrengen. Dat maakt je communicatie sterker, menselijker en waardevoller voor iedereen.
Direct Duidelijk staat voor duidelijke taal. Het begon als landelijke campagne en daarna heeft Gebruiker Centraal de activiteiten en instrumenten van Direct Duidelijk overgenomen. Inmiddels is Direct Duidelijk ook onderdeel van het aanbod van Digitaal Toegankelijk, want duidelijke taal is een belangrijk onderdeel van digitale toegankelijkheid.
